Aviær influensa (AI)

Aviær influensa (AI)

Aviær influensa skuldast influensavirus A og råkar ei rekkje fugleartar, inkludert fjørfe.

Aviær influensa er ein liste 1-sjukdom, og førekomst av eller mistanke om sjukdommen skal straks rapporterast til Mattilsynet.

Aviær influensa kan ramme en rekke fuglearter, inkludert fjørfe. Foto: Colourbox
Aviær influensa kan ramme en rekke fuglearter, inkludert fjørfe. Foto: Colourbox

Smittestoff og smittevegar

Årsaka til aviær influensa er aviært influensavirus A som tilhøyrer virusfamilien Orthomyxoviridae. Influensa A-virus blir delt inn i subtypar på grunnlag av to overflateprotein (hemagglutinin og neuraminidase). Det finst 16 variantar av hemagglutinin (H1 – H16) og 9 variantar av neuraminidase (N1 – N9). I si mest alvorlege form blir sjukdommen kalla høgpatogen aviær influensa (HPAI) (tidlegare kalla hønsepest (Fowl plague)). Årsaka er virus av subtype H5 og H7.

Det finst også ein variant av aviær influensa med milde sjukdomsteikn, lavpatogen aviær influensa (LPAI). LPAI-virus av subtypane H5 og H7 kan mutera og bli HPAI-virus når dei får sirkulera i fjørfeflokkar.

Virusarvestoffet, som er samansett av 8 gensegment, endrar seg ofte, dels gjennom mutasjonar i arvematerialet, men også ved utveksling av genmateriale mellom ulike subtypar, såkalla reassortering. Dette er viktig fordi det kan hindra at målcellene kjenner igjen viruset og dermed ikkje er i stand til å setja i gang spesifikk immunrespons.

Viruset er ikkje spesielt motstandsdyktig, og det blir relativt lett inaktivert av desinfeksjonsmiddel dersom viruspartiklane ikkje er beskytta av til dømes organisk materiale.

Den viktigaste smittekjelda for LPAI-virus til fjørfe er friske smitteberande viltlevande fuglar, særleg unge andefuglar under hausttrekket. Desse ville fuglane er ofte berarar av influensa A virus av ulike subtypar, og i nokre tilfelle også subtypane H5 eller H7. Dei fleste av desse virustypane er lite sjukdomsframkallande for både ville fuglar, fjørfe og menneske. Nye utbrot av alvorleg fugleinfluensa i fjørfeflokkar ser likevel ut til å skje ved mutasjonar i lågpatogene stammer av subtype H5 eller H7, som har fått sirkulera i fjørfeflokkar. Det er også mykje som tyder på at HPAI-virus kan smitta direkte frå villfugl til fjørfe.

Det er særleg høg risiko for smitte frå ville fuglar når fjørfeflokkar er utandørs, eller når fjørfe får drikkevatn frå innsjøar med mykje villfugl. Når sjukdommen er etablert i fjørfeflokkar, er han ekstremt smittsam. Influensavirus blir skilt ut i store mengder med avføring, og viktigaste smitteveg frå infiserte fjørfeflokkar til nye flokkar er via direkte og indirekte kontakt. Indirekte kontakt mellom fjørfeflokkar kan skje gjennom persontrafikk, livdyrtransportar, fôrtransportar og utstyr i samband med slakting. Dette kan vera ein smitterisiko.

Sjukdomsteikn og diagnostikk

Ved HPAI hos fjørfe ser ein ofte mange bråe dødsfall utan sjukdomsteikn på førehand.

Ein kan også sjå betydeleg fall i eggproduksjonen, sterkt nedsett allmenntilstand og mange dødsfall. Nokre dyr kan også ha luftvegs- og sentralnervøse symptom. Opp mot 100 % av dyra kan stryka med, avhengig av viruset sin virulens, dyra sin alder og motstandskraft. Symptoma er vesentleg mildare hos ender og gjess enn hos kalkun og høns. Inkubasjonstida er kort, vanlegvis frå 1 til 3 dagar.

Ved LPAI kan fjørfe vera infiserte utan å visa symptom. I visse tilfelle kan ein sjå nedsett allmenntilstand, nedsett fôropptak, nedgang i eggproduksjonen og milde luftvegssymptom. Dårleg miljø og andre infeksjonar kan forsterka symptoma. Kalkunar viser gjerne alvorlegare symptom enn høns ved LPAI, og fleire individ kan stryka med.

Ved HPAI kan omfanget av patologiske endringar vera lite uttalt på grunn av den raske sjukdomsutviklinga. Eventuelt kan ein finna ødem, blødingar og nekrosar i fleire organ. Til dømes har ødem og blødingar blitt påvist i huda i nokre utbrot.

Ved LPAI kan ein finna mild til meir uttalt betennelse i øvre luftvegar, eventuelt også i lunger og luftsekkar.

Smitte til menneske

I enkelte, heilt spesielle tilfelle har aviær influensa (influensa A subtype H5 eller H7) smitta til menneske. I utbrotet som var i fleire europeiske land, inkludert Noreg, hausten 2021, var smittefara for menneskje svært låg, ifølgje vurderingar gjort av Folkehelseinstituttet.

Under eit utbrot i Nederland (H7N7), døydde ein veterinær som tok del i sjukdomskampen. Under dette utbrotet blei også 83 andre smitta, men desse fekk berre augnebetennelse eller andre milde symptom. I 1997 blei 18 personar smitta frå høns med H5N1 i Hong Kong, og seks av desse døydde. Sjølv om HPAI (subtype H5N1) nå er utbreidd hos fuglar i ei rekkje land, har viruset til nå ikkje utvikla seg til å smitta effektivt mellom menneske.

Det er i fyrste rekkje influensa A-virus subtype H1 og H3 som i dag sirkulerer hos menneske og er årsak til årlege influensautbrot. Dette er altså ikkje dei same subtypane som er årsak til aviær influensa. I nyare tid har det vore tre pandemiar hos menneske; i 1918 (Spanskesjuka – subtype H1), i 1957 (Asia-sjuka – subtype H2) og i 1968 (Hong Kong sjuka – subtype H3). Serologiske granskingar av blodprøver i ettertid frå menneske før 1918 har vist at infeksjonar med både H2 og H3 har funnest tidlegare i humane populasjonar.

Les mer om aviær influensa hos menneske hos Folkehelseinstituttet.

Diagnostikk

For å stilla diagnosen må ein ha svaberprøvar frå indre organ eller frå svelg- og endetarmssvabre frå nyleg infiserte dyr. Virus kan påvisast med molekylærbiologiske teknikkar.

Differensiering mellom HPAI-virus og LPAI-virus skjer ved sekvensundersøking av delar av hemagglutinin-genet.

Påvising av antistoff i serum ved hjelp av hemagglutinasjons-inhibisjonstest kan vera av stor verdi, men ved HPAI er ofte sjukdomsgangen så kort at dyra ikkje rekk å utvikla antistoffrespons.

Veterinærinstituttet er nasjonalt referanselaboratorium for aviær influensa.

Førekomst

Høgpatogen fugleinfluensa blei for første gong påvist i Noreg på ei kortnebbgås i Sandnes kommune i Rogaland i november 2020. I dei påfølgande månadene vart det same viruset påvist hos om lag femti villfuglar i Rogaland, Vestland, Viken, Agder, Vestfold og Telemark, Oslo og Innlandet.

I november 2021 vart høgpatogen fugleinfluensa (H5N1) for første gong påvist hos fjørfe i Noreg. Fjørfehaldet bestod av 7500 verpehøns og var lokalisert i Klepp kommune i Rogaland. Sjukdomsforløpet var akutt med høg dødelegheit. Få dagar etter vart sjukdommen også påvist på nabogarden i ei besetning med verpehøns. Begge besetningane vart sanert.

Høgpatogen fugleinfluensa (H5N1) vart igjen påvist hos fjørfe i Noreg i oktober 2022. Ei rugeeggbesetning (foreldredyr i slaktekyllingproduksjon) i Klepp kommune i Rogaland vart ramma av ei brå auke i dødelegheit, og dyra vart avliva kort tid etter sjukdomsteikn oppstod.

Folkehelseinstituttet har konkluderert med at sjansane for smitte over til menneske er svært låg. Les meir hos Folkehelseinstituttet.

I perioden 1959 til 1999 var det i underkant av 20 utbrot av HPAI i verda. Dei siste åra har det vore fleire utbrot med ulike HPAI-virusvariantar, der fleire millionar fjørfe og andefuglar har døydd eller blitt avliva.

LPAI har vore påvist langt hyppigare enn HPAI. Fleire utbrot av aviær influensa har funne stad langs hovudtrekkruter for ville fuglar.

Temaside: Fugleinfluensa hos villfugl i Norge

Overvaking

På oppdrag frå Mattilsynet gjennomfører Veterinærinstituttet et overvakingsprogram for aviær influensa hos fjørfe og ville fuglar. 

Gå til overvåkingsprogrammet for aviær influensa hos fjørfe

Gå til overvåkningsprogrammet for aviær influensa hos villfugl

Tiltak

Aviær influensa er ein liste 1-sjukdom. Det finst inga behandling mot sjukdommen hos fjørfe, og det er ikkje tillate å vaksinera fjørfe mot fugleinfluensa i Noreg i dag.

Ved eit utbrot av denne sjukdommen, kan Mattilsynet vurdera å innføra førebels og avgrensa vaksinering av fjørfe når faren for smittespreiing er særleg stor. Vaksinasjon vil då vera eitt av fleire tiltak for å bekjempa sjukdommen, og denne skal gjennomførast og følgjast opp i samsvar med EUs regelverk.

Avgjerda om vaksinasjon blir basert på mellom anna:

  • Talet på mottakelege flokkar i området
  • Risikoen for spreiing av virus frå infiserte flokkar
  • Storleiken på det geografiske området for utbrotet

Vaksinen som skal brukast må innehalda dei viktigaste virusantigen frå utbrotet. Difor trengst ein eksakt laboratoriediagnose for å sikra at vaksinen er rett samansett før ein set i gang produksjonen.

Vaksinerte fuglar er beskytta mot kliniske symptom, og utskiljinga av virus er betydeleg redusert i høve til ikkje-vaksinerte smitta fuglar. Men vaksinerte fuglar kan likevel ha influensavirus i kroppen og dermed vera smittefarlege.

Ved laboratorieundersøking av blodprøver kan ein skilja smitta fuglar og vaksinerte fuglar frå kvarandre, men i enkelte tilfelle kan dette vera vanskeleg.

Statusrapportar frå Veterinærinstituttet

Rapporter